باغ بام باغی است که بر روی پشت بام یک ساختمان ایجاد میشود. علاوه بر مزیت تزئینی، کاشت گیاهان روی سقف میتواند غذا، کنترل دما، مزایای هیدرولوژیکی، تقویت معماری، زیستگاهها یا راهروها را برای حیات وحش، فرصتهای تفریحی و در مقیاس بزرگ حتی مزایای زیست محیطی فراهم کند. گاهی اوقات کشت مواد غذایی در پشت بام ساختمانها به عنوان بام کشاورزی توصیه میشود. زراعت در پشت بام معمولاً با استفاده از بام سبز، هیدروپونیک، آیروپونیک یا سیستمهای دیناسون هوا یا باغهای کانتینر انجام میشود.
تاریخچه باغ بام
انسان در گذشته گیاهان را در بالای سازهها پرورش داده است، مانند زیگوراتهای بینالنهرین باستان (هزاره چهارم قبل از میلاد – 600 قبل از میلاد). همچنین آنها در تراسهای زیرزمینی کاشت درختان و درختچه داشتهاند. به عنوان نمونه در زمان روم باستان، ویلای اسرار در پمپئی بود که دارای تراسی مرتفع بود که گیاهان در آن رشد میکردند. همچنین یک باغ بام در اطراف یک سالن مدعوین در سزارین روم-بیزانس کشف شده است. شهر فوستات قرون وسطایی مصر تعدادی ساختمان مرتفع داشت که ناصر خسرو در اوایل قرن یازدهم بلندی آن را به طول 14 طبقه توصیف کرده است: که باغهای پشت بام در طبقه اصلی کامل با استفاده از چرخهای آبی آبیاری میشده است.
در میان عجایب هفتگانه جهان باستان، باغهای معلق بابل اغلب به عنوان سازههای بلند و دارای پوشش گیاهی به تصویر کشیده میشوند.
باغهای پشت بام بیشتر در محیطهای شهری یافت میشوند. گیاهان توانایی کاهش حرارت کلی ساختمان را دارند که باعث کاهش مصرف انرژی میشود. علت اصلی ایجاد گرما در شهرها، عایق بندی، جذب اشعه خورشیدی توسط معابر و ساختمانهای موجود در سطح شهر و ذخیره این گرما در مصالح ساختمانی و تابش مجدد آن است. با این حال، سطوح گیاهی، با تراوش وتعرق، بیش از 4 تا 5 درجه سانتیگراد (7-9 درجه فارنهایت) و گاهی اوقات بیشتر در محیط خود دما را کاهش میدهند. سپس این امر به خنک کردن محیط بین 3/11 تا 11/3 درجه سانتیگراد (6/20 تا 3/3 درجه فارنهایت) منجر میشود که بستگی به منطقه روی زمین دارد (در مناطق گرمتر، دمای محیط بیشتر خنک میشود). این مطالعه توسط دانشگاه کاردیف انجام شده است.
یک مطالعه در شورای ملی تحقیقات کانادا تفاوت بین سقفها با باغها و سقفهای بدون باغ در برابر دما را نشان داد. این مطالعه اثرات دما را در لایههای مختلف هر سقف در ساعات مختلف روز نشان میدهد. “اگر به طور گستردهای باغ بامها در سطح شهرها عملیاتی گردند، باغهای پشت بام میتوانند گرمای شهری را کاهش دهند که باعث کاهش دود، مشکلات مرتبط با استرس گرما و مصرف انرژی کمتر میشود.”
گذشته از اینکه باغ بامها یا همان روف گاردن مقاومت در برابر اشعه حرارتی دارند، آنها برای استفاده از آب باران نیز مفید هستند. یک باغ بام میتواند هدر رفت باران را به تأخیر بیاندازد و میزان سرریز آن را کاهش دهد. “با بزرگ شدن شهرها بسترهای قابل نفوذ با ساختارهای غیرمجاز مانند ساختمانها و جادههای آسفالته جایگزین میشوند. حوادث سرریز فاضلاب و جریان آب فاضلاب و طوفان اکنون مشکلات اساسی بسیاری از شهرهای آمریکای شمالی و در کل کلان شهرها است. یک راه حل اساسی کاهش جریان اوج با تأخیر (به عنوان مثال تخلیه کنترل کف در پشت بامها) یا حفظ رواناب (به عنوان مثال حوضههای نگهداشت باران) است. باغهای پشت بام میتوانند جریان اوج را به تاخیر بیاندازند و رواناب را برای استفادههای بعدی گیاهان حفظ کنند.”
کشاورزی شهری
در یک باغ بام قابل دسترسی، مکانی برای کشاورزی محلی در مقیاس کوچک محلی فراهم میشود که منبع تولید مواد غذایی محلی است. یک باغبانی شهری میتواند رژیمهای غذایی را که در آن با غذای تازه تغذیه میشود ، تکمیل کند و یک علاقه ملموس برای تولید مواد غذایی فراهم کند. در دانشگاه ترنت، در حال حاضر یک باغ پشت بام وجود دارد که غذا را برای کافه دانشجویی و شهروندان محلی تهیه میکند که این مورد میتواند در دانشگاههای ایران نیز انجام شود و گروه معماری پایدار و سبز آرنی لند آمادگی دارد تا پشت بامهای نه تنها دانشکدههای کشاورزی بلکه تمام ساختمانهای دانشگاه را به باغ بام یا همان روف گاردن تبدیل نماید.
برای کسانی که در آپارتمانهای کوچک با فضای کم زندگی میکنند، باغبانی با فوت مربع، یا (اگر حتی فضای کمتری در دسترس باشد) دیوارهای سبز (باغبانی عمودی) میتواند یک راه حل باشد. اینها از فضای بسیار کمتری نسبت به باغبانی سنتی استفاده میکنند (باغبانی با کف مربع از 20٪ فضای ردیفهای معمولی استفاده میکند؛ ده برابر بیشتر از باغهای عمودی میتواند تولید شود).
اهمیت به برنامهریزی شهری در زمینه باغ بام
سبز شدن برای برنامهریزان شهری از اولویتهای بالایی برخوردار است. محاسبه شده که اگر 50٪ از کل فضای پشت بام موجود با فضای سبز کاشته شود، دمای توکیو میتواند به 0.11-0.84 ° C (0.20-1.51 ° F) کاهش یابد. این امر منجر به پس انداز تقریبا 100 میلیون ین خواهد شد.
سنگاپور در توسعه شهری سبز فعال است. “باغهای پشت بام امکاناتی را برای حمل ایدههای طبیعت و فضای آزاد در توسعه ساختمانهای بلند فراهم میکنند.” پس از بررسی، 80٪ از ساکنان سنگاپور رای دادند که باغهای بام بیشتری برای برنامههای این شهر اجرا شود. دلایل تفریحی مانند اوقات فراغت و آرامش، زیباسازی محیط و فضای سبز و طبیعت بیشترین آرا را به خود اختصاص داده است. کاشت باغ بام در بالای ساختمان راهی برای کارآمدترشدن شهرها است.
اگرچه اینها ممکن است مزایای زیبایی و تفریحی را فراهم کنند، اما یک سقف سبز لزوما برای این منظور طراحی نشده است. سقف سبز ممکن است هیچ فضای تفریحی را فراهم نکند و با تأکید بر بهبود عایق یا بهبود راندمان کلی انرژی و کاهش هزینههای سرمایش و گرمایشی در داخل ساختمان ساخته شود.
بامهای سبز ممکن است گسترده یا فشرده باشد. این اصطلاحات برای توصیف نوع کاشت مورد نیاز استفاده میشود. گیاهانی که یک بام سبز را تشکیل دادهاند عموماً بیش از چند سانتیمتر تا 30 سانتی متر (چند اینچ تا یک پا) عمق ندارند، زیرا وزن هنگام پوشاندن کل سطح سقف یک عامل مهم است. گیاهانی که به یک بام سبز میروند، معمولاً گیاهان کم ساقه یا گیاهان کم عمق هستند که تحمل شرایط گرم و خشک و باد شدید در اکثر باغهای پشت بام را دارند. با یک سقف سبز ، ” گیاهان می توانند تا 87٪ از تشعشع خورشید را محافظت کنند در حالی که یک سقف لخت 100٪ در معرض مستقیم دریافت میکند”.
ممکن است یک باغ بام برای کارکردهای مختلفی طراحی شده و از نظر عمق و ابعاد بسیار متفاوت باشند تا اهداف زیبایی شناسی و تفریحی را برآورده سازند. این گیاهان زراعی میتوانند طیف وسیعی از گیاهان زینتی را تشکیل دهند از جمله گونههای مختلف درختان، درختچهها، تاکها یا مجموعهای از گلها. از آنجا که زیبایی شناسی و تفریح در اولویت قرار دارد، ممکن است مزایای زیست محیطی و انرژی یک بام سبز را فراهم نکند.